Psychologia tremy Teoria i praktyka
Autor: Julia Kaleńska-Rodzaj
[Czuję] wyjątkowo przykry stan, tę okropną nie do opisania mękę, zwaną tremą. Odbiera ona nie tylko odwagę, ale i pozbawia sił – istna męczarnia.
Ignacy Jan Paderewski
Praca zawodowego muzyka jest jednym z najbardziej złożonych rodzajów działalności. Podstawą sukcesu są tu wieloletnie codzienne ćwiczenia, wymagające dużego wysiłku fizycznego i psychicznego. Można powiedzieć, że występ publiczny jest „wierzchołkiem góry lodowej” w życiu muzyka, na którym za każdym razem ważą się losy muzyka-wykonawcy i muzyka-osoby. Jeśli muzyk pozytywnie ocenia obie te sfery, owocuje to poczuciem dobrostanu psychicznego, co stwarza dobre warunki do dalszego twórczego rozwoju. Dlatego już sama myśl o możliwości niepowodzenia wzbudza lęk, który doprowadzić może do dezorganizacji procesu gry i radykalnego spadku jakości wykonania.
Zjawisko tremy z pewnością znane jest każdej osobie występującej publicznie, doświadczamy tego uczucia w najważniejszych dla nas momentach życiowych. Dla większości zawodów problem tremy nie jest tak istotny ze względu na to, że występy publiczne są w nich zjawiskiem okazjonalnym. Natomiast w zawodach artystycznych, wykonawczych umiejętność radzenia sobie z tremą jest często czynnikiem decydującym o możliwości wykonywania zawodu.
Julia Kaleńska-Rodzaj, doktor psychologii, psycholog-praktyk i zawodowy muzyk, poszukuje naukowych odpowiedzi na pytania: Czym jest trema? Czy jest wyłącznie zjawiskiem negatywnym, przeszkodą, którą należałoby usunąć z drogi, by występ był udany? Autorka eksploruje możliwości interpretacji tremy jako stanu podwyższonego pobudzenia, jako lęku społecznego oraz jako emocji złożonej. Dzieli się własnymi doświadczeniami wyniesionymi z pracy psychologicznej z muzykami: dwa ostatnie rozdziały książki mają praktyczny charakter - poświęcone są radzeniu sobie z tremą oraz optymalnemu przygotowaniu się wykonawcy do występu publicznego. Choć książka napisana jest głównie z myślą o muzykach – wykonawcach i pedagogach, to zaprezentowane w niej techniki mogą pomóc każdemu z nas w regulacji emocji podczas ważnych wydarzeń życiowych. Mamy do czynienia z książką na wskroś nowoczesną, która dostarcza gotowych narzędzi do zrozumienia zjawiska tremy jako fenomenu umysłowego.
Z recenzji dr. hab. Kamila Imbira, prof. UW
Autorka wykazała się erudycją i w ciekawy sposób oraz dobrym językiem pomaga zrozumieć czytelnikowi psychologiczne mechanizmy tremy muzyków.
Z recenzji dr hab. Agaty Błachnio, prof. KUL
CZĘŚĆ I
Zjawisko tremy w opisach muzyków i psychologów muzyki
Rozdział 1. Doświadczanie tremy
1.1. Trema w opisach doświadczeń znanych muzyków
1.2. Trema w opisach doświadczeń młodych muzyków
1.3. Trema jako specyficzny problem wykonawstwa muzycznego
1.4. Psychologiczne definicje tremy
1.5. Podsumowanie: porządkowanie terminologii – pobudzenie,
stres, lęk, strach, trema
CZĘŚĆ II
Trema z perspektywy psychologii sportu
Rozdział 2. Trema jako wzrost pobudzenia
2.1. Optymalny stan koncertowy
2.2. Mechanizmy wyjaśniające powstawanie tremy – poziom pobudzenia
a jakość wykonania
2.2.1. Modele uwzględniające dynamikę czasową
2.2.2. Teorie uwzględniające kontekst społeczny i trudność zadania
Motywacyjne źródła efektu facylitacji społecznej
2.2.3. Struktura temperamentu: wyjaśnienie z obszaru różnic indywidualnych
Temperament a pobudzenie
Temperament a efektywne działanie na scenie
2.2.4. Teorie uwzględniające ocenę poznawczą pobudzenia
2.3. Podsumowanie: pobudzenie jako nieodłączny element występowania
CZĘŚĆ III
Trema z perspektywy psychologii klinicznej
Rozdział 3. Trema jako lęk
3.1. Perspektywa kliniczna: triada objawów lęku
3.1.1. Objawy fizjologiczne
3.1.2. Objawy behawioralne
3.1.3. Objawy poznawcze
3.2. Podsumowanie: współwystępowanie objawów
Rozdział 4. Cechy zwiększające podatność na tremę
4.1. Czynniki osobowościowe
4.1.1. Neurotyczność, ekstrawersja i introwersja
4.1.2. Lęk jako cecha i lęk jako stan
4.2. Czynniki moderujące: wiek i płeć
4.3. Czynniki motywacyjne
4.3.1. Poczucie własnej skuteczności
4.3.2. Samoocena i perfekcjonizm
4.4. Podsumowanie: rozwojowy schemat powiązań
Rozdział 5. Trema jako lęk społeczny
5.1. Trema a lęk społeczny: podobieństwa i różnice
5.2. Trema a inne zaburzenia kliniczne
5.3. Wieloczynnikowe modele wyjaśniające występowanie tremy
5.3.1. Teoria i model tremy Alberta LeBlanca
5.3.2. Model tremy Iouli Papageorgi, Susan Hallam i Grahama Welcha
5.3.3. Model tremy Dianny Kenny
5.4. Podsumowanie: profilaktyka lęku scenicznego (tremy)
CZĘŚĆ IV
Trema z perspektywy psychologii emocji
Rozdział 6. Trema jako złożone zjawisko emocjonalne
6.1. Emocje przedkoncertowe z perspektywy psychologii emocji
6.1.1. Emocje przedkoncertowe – proste czy złożone?
6.1.2. Dlaczego rozpoznawanie i precyzyjne nazywanie emocji jest tak ważne?
6.1.3. Zanim powstanie emocja: przekonania na temat emocji a rodzaj
doświadczanych stanów emocjonalnych
6.2. Poszerzenie perspektywy: wyjście poza lęk
6.3. Trema jako złożony stan emocjonalny: wnioski z badań własnych
6.3.1. Różnorodność emocji przedkoncertowych
6.3.2. Struktura emocji przedkoncertowych – profile emocjonalne
6.3.3. Emocje przedkoncertowe: przyczyny i konsekwencje
6.3.4. Wnioski z badań i implikacje praktyczne
6.4. Optymalny stan koncertowy i optymalne emocje. Korzyści z ujmowania
tremy jako złożonego stanu emocjonalnego
6.4.1. Pozytywna interpretacja wzrostu pobudzenia
6.4.2. Nazywanie i akceptacja różnorodnych emocji
6.4.3. Integracja doświadczanych emocji – „moja trema”
6.5. Podsumowanie: trema z perspektywy psychologii emocji
CZĘŚĆ V
Radzenie sobie z tremą – regulacja emocji przedkoncertowych
Rozdział 7. Radzenie sobie z tremą – zastosowanie teorii w praktyce
7.1. Ryzykowne strategie radzenia sobie z tremą
7.1.1. Beta-blokery
7.1.2. Maratony ćwiczeniowe
7.2. Adaptacyjne strategie radzenia sobie z tremą demobilizującą
7.2.1. Procesy poznawcze: techniki zarządzania uwagą i myśleniem
Uwaga
Styl myślenia
7.2.2. Reakcja emocjonalna: techniki regulacji pobudzenia
7.2.3. Oswojenie się z sytuacją: techniki stopniowanej ekspozycji i wizualizacji
7.3. Podsumowanie: plan psychologicznego przygotowania się do występu
Rozdział 8. Psychologiczne przygotowanie wykonawcy
do występu publicznego
8.1. Budowanie tożsamości artysty – poczucie sensu
8.2. Wspierające środowisko – poczucie wspólnoty
8.3. Rozwijanie umiejętności dbania o kondycję psychiczną i fizyczną –
poczucie skuteczności
8.4. Podsumowanie: dobrostan psychiczny muzyka
Bibliografia
Indeks rzeczowy
Indeks nazwisk
O Autorce
