Książka przedstawia problem odrzucenia dzieci przez rówieśników. Kwestię tą, według autorki, należy traktować jako sygnał ostrzegawczy przed ryzykownymi zachowaniami i niedostosowaniem społecznym w okresie dorastania oraz poważnymi trudnościami w życiu dorosłym. Publikacja dotyczy tych dzieci, dla których prognozy dalszego rozwoju są niekorzystne, chociaż ich losy nie są przesądzone. W sposób uporządkowany dostarcza wiedzę i narzędzia pozwalające zdiagnozować dzieci, których rozwój jest zagrożony w związku z odrzuceniem przez rówieśników, zrozumieć przyczyny tego zjawiska, skutecznie pomóc dzieciom odrzucanym przez rówieśników w przedszkolu, szkole, świetlicach środowiskowych czy terapeutycznych. Autorka zwraca uwagę na zapobieganie odrzuceniu, czemu służyć może wczesne wspomaganie rodziców w wypełnianiu ich opiekuńczej i wychowawczej roli oraz pomaganie im wtedy, kiedy problemy dziecka w relacjach z innymi ludźmi już się ujawniają.
Maria Deptuła jest doktorem habilitowanym nauk humanistycznych w zakresie pedagogiki, profesorem nadzwyczajnym Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego. Specjalizuje się w teorii wychowania, profilaktyce społecznej, pedagogice opiekuńczej, projektowaniu i ocenie oddziaływań wychowawczo-profilaktycznych i badaniu realizowanych przez innych praktyk edukacyjnych.
CZĘŚĆ I. Istota, przyczyny i zagrożenia wynikające z odrzucenia rówieśniczego w przedszkolu i szkole podstawowej
ROZDZIAŁ 1. Istota zjawiska odrzucenia rówieśniczego i jego wybrane
następstwa
1.1. Znaczenie akceptacji rówieśników dla rozwoju i funkcjonowania dziecka
1.1.1. Znaczenie akceptacji rówieśników dla wyników dziecka w nauce
1.1.2. Relacje z rówieśnikami jako czynnik chroniący w przypadku niewłaściwego
funkcjonowania rodziny
1.2. Następstwa odrzucenia dziecka przez rówieśników
1.3. Trwałość statusu odrzucenia
1.4. Podsumowanie
ROZDZIAŁ 2. Przyczyny odrzucenia dziecka przez rówieśników związane
z warunkami jego rozwoju w rodzinie
2.1. Więź dziecka z rodzicami jako szansa i zagrożenie dla dobrych relacji
z rówieśnikami
2.1.1. Zachowania opiekuna we wczesnym dzieciństwie a wzorce przywiązania
i ich następstwa dla dalszego funkcjonowania dziecka
2.1.2. Kompetencje matki niezbędne do powstania bezpiecznego przywiązania
w pierwszym roku życia dziecka
2.1.3. Zachowania opiekuna w okresie przedszkolnym a wzorce przywiązania i ich
następstwa dla dalszego funkcjonowania dziecka
2.1.4. Wskaźniki charakteryzujące jakość interakcji matka-dziecko w okresie
przedszkolnym i na początku okresu szkolnego oraz jej związek z typem
przywiązania
2.1.5. Problem liczby bliskich związków i stałości wzorców przywiązania
2.1.6. Przywiązanie w okresie dzieciństwa a funkcjonowanie dziecka w relacjach
z rówieśnikami
2.2. Praktyki wychowawcze rodziców a relacje dziecka z rówieśnikami
2.2.1. Style wychowania
2.2.2. Wybrane uwarunkowania praktyk rodzicielskich
2.3. Podsumowanie
ROZDZIAŁ 3. Przyczyny odrzucenia związane ze specyficznymi właściwościami
dzieci
3.1. Rozumienie innych ludzi i porozumiewanie się z nimi
3.1.1. Uwarunkowania rozwoju teorii umysłu
3.1.2. Znaczenie rozwoju teorii umysłu dla funkcjonowania dzieci w relacjach
z rówieśnikami
3.1.3. Charakterystyka modelu przetwarzania informacji społecznych przez dzieci opracowanego przez Nicki R. Crick i Kennetha A. Dodge‘a
3.1.4. Spojrzenie Karen L. Bierman na przyczyny odrzucenia związane
z przetwarzaniem przez dziecko informacji o świecie i sobie samym
3.2. Kompetencje emocjonalne
3.2.1. Świadomość własnych stanów emocjonalnych i umiejętność komunikowania
ich innym ludziom
3.2.2. Rozpoznawanie emocji innych ludzi i umiejętność empatycznego reagowania
na nie
3.2.3. Kontrolowanie emocji
3.2.4. Znaczenie kompetencji emocjonalnych dla funkcjonowania dziecka
w relacjach z rówieśnikami
3.3. Kompetencje społeczne
3.3.1. Umiejętność współpracy
3.3.2. Umiejętność rozwiązywania konfliktów
3.3.3. Znaczenie kompetencji społecznych dla funkcjonowania dziecka w relacjach z rówieśnikami
3.4. Podsumowanie
ROZDZIAŁ 4. Przyczyny odrzucenia związane ze środowiskiem szkolnym
4.1. Przyczyny odrzucenia związane z klasą szkolną
4.2. Przyczyny odrzucenia związane z nauczycielem i organizacją procesu nauczania
4.3. Podsumowanie
CZĘŚĆ II. Wczesna profilaktyka odrzucenia rówieśniczego i pomaganie dzieciom odrzucanym
ROZDZIAŁ 5. Wspieranie rodziców w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-
-wychowawczej
5.1. Zapobieganie powstawaniu pozabezpiecznego przywiązania
5.1.1. Interwencje zmierzające do podnoszenia wrażliwości macierzyńskiej
5.1.2. Interwencje zmierzające do zmian w posiadanych przez rodziców
reprezentacjach dotyczących opieki
5.1.3. Interwencje dostarczające rodzicom wsparcia społecznego w celu ułatwienia sprawowania opieki nad dzieckiem
5.1.4. Interwencja w szczególnie trudnych przypadkach
5.1.5. Możliwości praktycznego wykorzystania wyników badań nad zapobieganiem
pozabezpiecznemu przywiązaniu
5.2. Tworzenie rodzicom warunków do rozwijania kompetencji wychowawczych
5.2.1. Programy oparte na teorii społecznego uczenia się Alberta Bandury
5.2.2. Program Joanny Sakowskiej "Szkoła dla rodziców i wychowawców"
5.2.3. Program wspomagania rozwoju kompetencji wychowawczych rodziców
dzieci w wieku przedszkolnym Blanki Poćwiardowskiej
5.2.4. Koncepcja terapii dzieci impulsywnych Rossa W. Greene‘a i J. Stuarta
Ablona
5.3. Podsumowanie
ROZDZIAŁ 6. Wspomaganie rozwoju psychospołecznego dzieci odrzucanych
przez rówieśników
6.1. Metody i programy wspomagania rozwoju psychospołecznego dzieci w wieku
przedszkolnym i w młodszym wieku szkolnym
6.1.1. Modelowanie i moralizowanie
6.1.2. Program kształtowania umiejętności prospołecznych małego dziecka Ellen
McGinnis i Arnolda P. Goldsteina
6.1.3. Powierzanie zadań
6.1.4. Program Joanny Grochulskiej dla dzieci agresywnych
6.1.5. Indukcja
6.1.6. Przyjaciele Zippiego
6.1.7. Program zajęć wychowawczo-profilaktycznych "Spójrz inaczej"
6.2. Wspomaganie rozwoju psychospołecznego dzieci w wieku 10-12 lat
6.2.1. Program mediacji rówieśniczych
6.2.2. Program Marty Herzberg wspomagania rozwoju psychospołecznego dzieci
nielubianych przez rówieśników
6.2.3. Modyfikacja zachowań typu A - program Niny Ogińskiej-Bulik
6.3. Ryzyko związane z pomaganiem dzieciom odrzucanym przez rówieśników
z powodu agresywnych zachowań
6.4. Podsumowanie
ROZDZIAŁ 7. Działania nauczyciela poprawiające sytuację dzieci odrzucanych
w klasie szkolnej
7.1. Tworzenie dzieciom warunków do przezwyciężania stereotypów i uprzedzeń wobec rówieśników w zespole klasowym
7.2. Zmniejszanie ryzyka powstawania uprzedzeń w klasie i pomaganie dzieciom
odrzucanym dzięki zmianie zachowań nauczyciela
7.3. Podsumowanie
ROZDZIAŁ 8. Przykłady interwencji systemowych
8.1. Rozwój koncepcji pomagania dzieciom odrzucanym przez rówieśników
8.2. Program systemowy Carolyn Webster-Stratton "Niewiarygodne lata"
8.3. Interwencja systemowa "Szybka ścieżka" opracowana przez Grupę Badawczą
ds. Zapobiegania Problemom Zachowania
8.3.1. Charakterystyka programu "Szybka ścieżka"
8.3.2. Efekty programu "Szybka ścieżka"
8.4. Podsumowanie
Zespół Klinefeltera to jedna z najczęściej występujących anomalii chromosomowych,...
czytaj więcej
