PSYCHOLOGIA RELIGII

Spis treści

Psychologia religii

Autor: Bernhard Grom

Wstęp. Jaki cel stawia sobie psychologia religii?

Psychologia religii – psychologizm – psychologia pastoralna

Co jest religijne, a co duchowe?

Różnorodność religijności wyjaśnianej w „koherentnym eklektyzmie”

Psychologia religii jako nauka o układzie nerwowym i jako „neuroteologia”?

Cześć pierwsza Religijność jako element osobowości. Jej przeważające czynniki intrapsychiczne

Różnorodność form religijności – badania kwestionariuszami wielowymiarowymi

Religijność: wewnętrzna czy zewnętrzna?

Religijność ujęta wielowymiarowo jako zgodność z prawdami wiary, praktyka wiary, doświadczenie wiary, wiedza na temat wiary i konsekwencje płynące z wiary?

Rozdział 1 Religijność w różnorodności motywów wewnętrznych

Sekcja 1 . Motywy – ile i jakie? Dyskusja historyczno-systematyczna

I.Religijność – szukanie ochrony? Stanowisko teorii instynktów Iwana P. Pawłowa

II.Religijność – nadzieja na nieśmiertelność? Stanowisko Bronisława Malinowskiego oraz teorii opanowywania trwogi

III.Religijność – natręctwo i regresyjne pragnienie ochrony? Stanowisko psychoanalityczej koncepcji Sigmunda Freuda

Religijność jako natręctwo i wina

Kompleks Edypa, poczucie winy, zwierzę totemiczne, idea Boga-Ojca

Religijność jako regresyjne pragnienie ochrony ze strony wszechmocnego ojca?

Ocena hipotezy o nerwicy natręctw

Ocena hipotezy o regresji i hipotezy o spełnieniu pragnień

IV.Religijność – problem poczucia własnej wartości? Stanowisko teorii relacji z obiektem

V.Religijność – z potrzeby bliskości i bezpieczeństwa? Stanowisko teorii przywiązania

Ocena stanowiska teorii przywiązania

VI.Religijność – gotowość do interpretacji motywowanych ciekawością, kontrolą i wartością samego siebie? Stanowisko teorii atrybucji

Ocena stanowiska teorii atrybucji

VII.Religijność – zakorzeniona w pragnieniach, wartościach i w pytaniu o sens? Stanowisko wielości motywów Gordona W. Allporta

Sekcja 2 .Motywy decydujące o rozwinięciu się różnych przejawów religijności. Koncepcja heurystyczna

I.Między sumiennością a skrupulatnością. Gotowość do samokontroli moralnej

Sumienność – przy jakim udziale lęku?

Perfekcjonizm z komponentem religijnym

Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne w formie religijnej czy też z komponentem religijnym?

II.Optymizm magiczny czy „religia okopu”? Dążenie do kontroli zewnętrznej ważnych zdarzeń życiowych oraz do radzenia sobie z sytuacjami trudnymi

Czym jest dążenie do kontroli?

Magia – kontrola za pomocą sił działających w dużym stopniu automatycznie

Modlitwa prośby – między pasywnym oczekiwaniem kontroli zewnętrznej a radzeniem sobie z sytuacjami trudnymi

„Religia okopu”

Co sprawia, że religijne strategie radzenia sobie z sytuacjami trudnymi działają korzystnie?

Radzenie sobie z ciężką chorobą fizyczną

Radzenie sobie z lękiem

„Siła Większa od nas samych” w programie Anonimowych Alkoholików

Ekstatyczne poczucie bezpieczeństwa

Radzenie sobie ze stratą w procesie żałoby

III.Pozaspołeczne źródło pozytywnej bliskości emocjonalnej? Dążenie do poczucia pozytywnej wartości własnej

Czym jest dążenie do poczucia pozytywnej wartości własnej?

Kiedy religijność działa jako środek podtrzymania własnej wartości, a kiedy nie?

Poczucie własnej wartości i obraz Boga oddziałują na siebie

Jak problematyczne dążenie do doświadczenia własnej wartości może wpływać na religijność?

Potrzeba uznania jako narcystyczne przekonanie o byciu wybranym

Potrzeba uznania jako duma wynikająca z dokonań i z cnoty

Fanatyzm oraz „przewartościowana idea” jako potwierdzenie własnej wartości?

IV.Wielbienie ponad obowiązkiem i wyrachowaniem? Gotowość do dziękowania i uwielbienia

Wdzięczność

Uwielbienie

V.Czy wiara czyni współczującym a współczucie wierzącym? Gotowość do wrażliwości prospołecznej i zachowań prospołecznych

Zachowania prospołeczne

Czy religijność sprzyja wrażliwości prospołecznej i zachowaniom prospołecznym?

W jaki sposób religijność może sprzyjać zachowaniom prospołecznym?

Co ogranicza lub uniemożliwia wpływ religijności?

Uprzedzenia „religijne” a przemoc: czy religijność sprzyja zachowaniom antyspołecznym?

Wrogość w stosunku do obcych – uprzedzenia o charakterze etnicznym i rasistowskim?

Przemoc „religijna” – święta wojna?

VI.Religijność określana jedynie przez emocje czy także przez poznanie? Zainteresowanie światopoglądem naukowym i logiczną koherencją

Poznanie światopoglądowe jako ciekawość i myślenie problemowe

Pragnienie koherencji logicznej: światopoglądowe badanie rzeczywistości

Do jakiego stopnia przekonania religijne określane są przez poznanie?

Autorytarne, emocjonalistyczne i intuicjonistyczne pojmowanie wiary

Wyraźne stany pewności – refleksyjnie czy bezrefleksyjnie?

Dogmatyzm – fundamentalizm

Blok rozszerzający 1. Obrazy Boga – God concepts

Odbicia różnorodności myślenia religijnego i przeżyć religijnych

Wpływy kultury religijnej i nauczania religijnego

Wpływy rodzinne i intrapsychiczne

Obraz Boga a spostrzeganie rodziców

Obraz Boga a styl przywiązania

Obraz Boga a rola płciowa (gender)

Obraz Boga, obraz siebie i inne cechy osobowości

Próba interpretacji

Blok rozszerzający 2 .Jak rozwija się religijność?

Co wiemy na temat rozwoju religijnego?

Stanowiska wyjaśniające

Rozdział 2 Religijność w wielości form zrównoważonych i zaburzonych emocji

Z historii badań: W. James – R. Otto – R. Stark – A. Greeley

I.Co przesądza o religijnym charakterze uczuć religijnych?

Przekonania religijne – czyste over-beliefs?

II.Jakie techniki psychologiczne pobudzają przeżycia religijne?

Ze strony komponentu poznawczego: jak religijne przekonania i symbole mogą inicjować przeżycie?

Postawa ciała, gesty, muzyka: zakres komponentu ekspresji i komponentu motywacyjnego

Kontrolowanie oddechu, post, halucynogeny: zakres komponentu neurofizjologicznego

III.Ekstaza: stan wyjątkowy czy zaburzenie psychiczne?

Ekstaza w kontekście psychoz

Ekstaza w kontekście konfliktów emocjonalnych

Ekstaza jako niepatologiczny stan wyjątkowy

IV.Religijność w poważnych pod względem klinicznym stanach depresji

V.Urojenia religijne chorujących na schizofrenię jako próba radzenia sobie z trudnościami

Rozdział 3 Religijność w różnorodności odmiennych stanów świadomości

Dwie podstawowe zmiany świadomości ja

I.Doświadczenia objawienia i doświadczenia opętania

Doświadczenia objawienia, wizje i czynności przy udziale medium

Wizje i głosy

Grupa 1: wizje i głosy – spontanicznie i emocjonalnie

Grupa 2: wizje i głosy – wywołane przez samego siebie i kompleksowe

Pewna szczególna forma: doświadczenia z pogranicza śmierci

Czynności automatyczne, czynności przy udziale medium (spirytyzm)

Glosolalia – rodzaj mówienia automatycznego?

Doświadczenia opętania

Stygmatyzacja

II.Mistyczne przeżycia zjednoczenia

Wspólny rdzeń przeżyć mistycznych

Charakter inspiracyjny – „Już nie ja działam, lecz jedynie transcendentne”

„Rozpłynięcie się indywidualności” – „Już nie ja poznaję i jestem, lecz jedynie transcendentne”

Różnorodność przeżyć mistycznych

Rozdział 4 Religijność a dobrostan subiektywny

I.Czy religijność wpływa niekorzystnie na dobrostan subiektywny?

II.Czy religijność wpływa korzystnie na dobrostan subiektywny?

Czy religijność wzmacnia zadowolenie z życia i poczucie bycia szczęśliwym?

III.Czy dobrostan subiektywny lub jego brak wpływa w określony sposób na religijność?

Część druga Religijność w obszarze oddziaływania wpływów społecznych.

Warunki psychospołeczne i wzajemne oddziaływania

Rozdział 5 Religijność w obszarze napięcia między socjalizacją a samowychowaniem

I.Społeczne procesy uczenia się

Uczenie się przez modelowanie (uczenie się przez obserwację)

Uczenie się przez instruowanie

Uczenie się przez wzmocnienie społeczne i przez potwierdzenie społeczne

II.Indywidualne procesy uczenia się

Uczenie się przez zrozumienie (wgląd)

Uczenie się przez samowzmocnienie

Uczenie się przez własną aktywność

Rozdział 6 Udział w życiu duchowej grupy: ubogacenie czy element ryzyka?

I.Dyskusja na temat „kultów destruktywnych”

Ubogacenie (zasoby) czy czynnik ryzyka?

Dlaczego ludzie wstępują do duchowych grup?

II.Propagowanie informacji i rekrutacja. Jakich potrzeb i motywów się dotyka?

III.Grupa. Klimat, który daje oparcie czy uzależnia?

IV.„Mistrz”. Relacja, która rozjaśnia czy ubezwłasnowolnia?

V.Szkolenie. Wpływ pobudzający czy narzucający nową tożsamość?

Pomocne towarzyszenie

Suplement:czy przeżycia religijne są zakorzenione w archetypach nieświadomości zbiorowej?