Opis
„Książka Barbary Ostafińskiej-Molik stanowi próbę egzemplifikacji teoretycznej, empirycznej i aplikacyjnej słabo eksplorowanego na gruncie polskiej pedagogiki mechanizmu autopercepcji (rozumianej wieloaspektowo) jako korelatu funkcjonowania psychospołecznego młodzieży w wieku gimnazjalnym (średniej adolescencji). Jest to mechanizm niezwykle istotny z punktu widzenia przebiegu rozwoju młodego pokolenia, traktowany przez Autorkę jako mechanizm adaptacji vs. dezadaptacji społecznej pomyślnego rozwoju i zaburzeń rozwojowych, przejawiających się w trzech ogólnie i specyficznie ujętych sferach funkcjonowania – aspektach tożsamości ja–ja (cechy osobowe), ja–inni (zachowanie wobec świata społecznego) oraz ja–zadanie (działania w podstawowych dla młodego pokolenia, ale wybiórczo ujętych dziedzinach).
Autorka w sposób nowatorski – w ramach pedagogiki młodzieży i pedagogiki resocjalizacyjnej – ujmuje przedmiot badań własnych, konsekwentnie realizując projekt badawczy, który oprócz zakładanych przez nią celów eksploracyjno-diagnostycznych daje podstawę do realizowania niezmiernie ważnych dla pedagogiki celów aplikacyjnych. Publikację uważam za ważny wkład w rozwój wiedzy pedagogicznej, ponieważ w warstwie empirycznej dotyka ona zjawisk istotnych z perspektywy zarówno pedagogiki resocjalizacyjnej, jak i pedagogiki młodzieży.
W założeniach teoretycznych Autorka odnosi się do analizy subiektywnego świata młodzieży, podejmując przedmiotowe zagadnienia z perspektywy autopercepcji młodego pokolenia, ale łączy je z perspektywą postrzegania zaburzeń w funkcjonowaniu młodego pokolenia przez reprezentantów dorosłego pokolenia (nauczycieli). Proponowane ujęcie problematyki badawczej jest nowatorskie i zasadne, a zawarte w pracy treści stanowią przyczynek do dalszej i szerszej debaty w obszarze przedmiotowych problemów”.
Z recenzji dr hab. Ewy Wysockiej
Fragment wstępu do książki Postrzeganie siebie i własnego zachowania w kontekście zaburzeń adaptacyjnych młodzieży
Percepcja siebie jest zgłębianiem złożonych aspektów postaw człowieka, na które składają się doświadczenie, wyobraźnia, osobowość czy wyuczone mechanizmy reagowania na sytuacje. Praca ta jest próbą dokonania pewnej refleksji nad kwestiami związanymi z okresem dorastania, samooceną adolescentów, ich percepcją własnego postępowania. Czas dojrzewania to dla wielu młodych ludzi niezwykle trudny okres. Dorastanie jeszcze więcej problemów sprawia jednostkom, które przejawiają zaburzenia zachowania.
(...) zadania, przed którymi staje młody człowiek, są niezmiernie istotne - stanowią bowiem one podstawę kolejnych etapów życia.
Praca ta jest próbą odpowiedzi na pytania: co jest ważne dla współcześnie dojrzewającej młodzieży, jakie są jej nadzieje i obawy, jak ocenia siebie, swoje zachowanie i swoje możliwości realizacji zadań.
Młodzież z zaburzeniami zachowania różni się w wielu aspektach od młodzieży nieprzejawiającej takich zaburzeń. Różnice niejednokrotnie są bardzo złożone i wielorakie. W pracy tej starałam się przeanalizować najważniejsze różnice między tymi grupami młodzieży.
Podkreślam moje głębokie przekonanie, że młodzieży z zaburzeniami zachowania nie należy izolować od naturalnego świata ich życia, przez dobór odpowiednich metod postępowania zaburzenia te bowiem można przezwyciężyć lub przynajmniej w znacznym stopniu ograniczyć. Wielokrotnie zetknęłam się z przypadkami bardzo skutecznej terapii. Jednostki skazane na odrzucenie okazywały się tymi osobami, które później wiele osiągały.
Spis treści
Wstęp 11
PROBLEMATYKA BADAŃ W ŚWIETLE LITERATURY PRZEDMIOTU
Rozdział 1. PRZESTRZEŃ ŻYCIOWA CZŁOWIEKA. PODSTAWOWY ZAKRES ROZWAŻAŃ 17
1.1. Człowiek i jego środowisko w modelu kontekstualnym i socjoekologicznym 18
1.2. Środowiska wychowawcze jednostki: rodzina, grupa rówieśnicza, szkoła 22
1.3. Modele zdrowej osobowości – wzory oczekiwań wychowawczych 30
1.4. Proces socjalizacji i rozwoju zaburzeń funkcjonowania społecznego 34,
Rozdział 2. MŁODOŚĆ I JEJ SPECYFIKA W KONTEKŚCIE BIEGU ŻYCIA 41
2.1. Istota ludzkiej egzystencji – etapy rozwoju człowieka 41
2.2. Kształtowanie się tożsamości i normatywność kryzysu dorastania 46
2.3. Adolescencja jako etap między dzieciństwem a dorosłością 49
2.4. Zadania rozwojowe okresu dorastania – bunt jako mechanizm stawania się dorosłym 55
Rozdział 3. PERCEPCJA SIEBIE – PRZESTRZEŃ MYŚLENIA O SOBIE I SWOIM ZACHOWANIU 61
3.1. Analiza znaczeń – percepcja i pojęcia z nią związane 62
3.2. Mechanizmy warunkujące percepcję siebie i świata w świetle wybranych teorii 63
3.3. „Ja” i wizerunek własnej osoby a samoocena 67
3.4. „Ja” w zwierciadle społecznym 74
3.5. Znaczenie obrazu samego siebie dla kształtowania zachowań jednostki 82
Rozdział 4. ZACHOWANIE I JEGO UWARUNKOWANIA 85
4.1. Zachowania a działanie – analiza zależności 85
4.2. Zaburzenia zachowania. Zakres analizowanego pojęcia 87
4.3. Kryteria diagnostyczne, typologia i metody diagnozy zaburzeń zachowania i osobowości 92
4.4. Uwarunkowania zaburzeń zachowania – aspekt biologiczny, psychologiczny, socjologiczny 100
4.5. Zaburzenia w zachowaniu a bunt i kontestacja – różnice i podobieństwa 107
4.6. Wybrane modele pomocy osobom z zaburzeniami zachowania 109
METODOLOGIA
Rozdział 5. METODOLOGIA PROWADZONYCH BADAŃ EMPIRYCZNYCH – KONCEPTUALIZACJA I OPERACJONALIZACJA 115
5.1. Cel i przedmiot badań 116
5.2. Problemy i pytania badawcze 118
5.3. Zmienne i wskaźniki 120
5.4. Metodyka zastosowana w badaniach. Dobór narzędzi pomiaru 125
5.5. Opis badanej grupy oraz organizacja i przebieg badań 133
5.6. Metody analizy statystycznej 136
ANALIZA WYNIKÓW BADAŃ WŁASNYCH
Rozdział 6. WYZNACZNIKI ORAZ CZYNNIKI INDYWIDUALNEGO I SPOŁECZNEGO FUNKCJONOWANIA BADANEJ MŁODZIEŻY 141
6.1. Poziom i typ zaburzeń w zachowaniu badanej młodzieży 142
6.1.1. Charakter i poziom zaburzonego zachowania adolescentów 142
6.1.2. Szanse i zagrożenia rozwoju porównywanych grup młodzieży 162
6.1.3. Zakres i charakter oddziaływań prewencyjnych i pomocowych. Próba oceny skuteczności 163
6.2. Stan psychofizyczny i społeczne funkcjonowanie młodzieży 168
6.2.1. Stan zdrowia oraz rozwój psychofizyczny badanych adolescentów 168
6.2.2. Miejsce badanych w podstawowych ekosystemach: rodzina, szkoła, grupa rówieśnicza 172
6.3. Osobowościowe wyznaczniki zaburzeń w zachowaniu 189
6.3.1. Wartościowanie i jego kryzys – różnice i podobieństwa w badanych grupach 190
6.3.2. Strategie działań młodzieży w sytuacjach problemowych w aspekcie porównawczym 208
6.3.3. Motywacja do nauki i poziom lęku szkolnego w badanych grupach 223
Rozdział 7. OBRAZ SAMEGO SIEBIE I WŁASNEGO POSTĘPOWANIA W ŚWIADOMOŚCI BADANEJ MŁODZIEŻY 243
7.1. Obraz własnej osoby i sposób percepcji siebie przez młodzież 243
7.2. Obraz własnego zachowania w percepcji adolescentów 264
7.3. Wieloaspektowość uwarunkowań percepcji siebie i swojego zachowania. Podstawowe ustalenia i stwierdzone zależności 280
Rozdział 8. DYSKUSJA, SYNTEZA WYNIKÓW I EGZEMPLIFIKACJE DLA PRAKTYKI PEDAGOGICZNEJ 295
8.1. Dyskusja wyników w kontekście przyjętych założeń teoretycznych i metodologicznych 295
8.2. Implikacje i rekomendacje dla praktyki pedagogicznej 323
8.2.1. Zasady ogólne 323
8.2.2. Konkretyzacja form interwencji 324
Zakończenie 331
Bibliografia 333
Aneks 351
Spis tabel 357
Spis rysunków 361
Summary 363
Indeks 365