„Monografia wpisuje się w rozpoczętą w latach osiemdziesiątych dyskusję dotyczącą różnic w moralnym myśleniu kobiet i mężczyzn, a wywołaną krytyką koncepcji L. Kolberga przez C. Gilligan. (…..)
Autorka podjęła ważny w dziedzinie badań nad rozwojem człowieka temat, a mianowicie rozwój w sferze myślenia moralnego. Tematyka ta była i jest nadal rzadko podejmowana w polskiej psychologii. Monografia zasługuje na uwagę z kilku powodów: - dostarcza aktualnego przeglądu koncepcji i badań nad myśleniem moralnym opartego na szeroko zakrojonych studiach literaturowych, - pokazuje warsztat badacza moralności w aspekcie psychologicznym, - przedstawia uwarunkowania moralnego myślenia w okresie dorosłości, - odsłania wrażliwość moralną osób dorosłych z różnych kohort.”
„W pracy podjęty został ważny z punktu widzenia poznawczego, interesujący i zarazem budzący na płaszczyźnie badawczej sporo kontrowersji, problem dotyczący różnic w rozumowaniu moralnym kobiet i mężczyzn. (….)
Nowatorskie w badaniach autorki jest przede wszystkim to, że próbuje Ona odnieść tezę o zróżnicowaniu preferencji rozumowania moralnego kobiet i mężczyzn do szerszego kontekstu psychologicznego, wyprowadza mianowicie problematykę moralności z dziedziny psychologii rozwoju umysłowego (gdzie została pierwotnie usytuowana przez klasyków psychologii rozwojowej) i rozpatruje ją na szerszym tle psychologii osobowości, przekonująco uzasadniając podjęcie takiego kroku. W ten sposób łączy rozwój moralny z rozwojem osobowości. Na podkreślenie zasługuje również fakt zastosowania w badaniach własnych, jako jednej z procedur badawczych, procedury polegającej na analizie realnie przeżywanych i rozwiązywanych dylematów moralnych. Jest to novum w stosunku do tradycyjnych strategii postępowania badawczego, bazujących niemal wyłącznie na analizie ustosunkowań osób badanych do dylematów hipotetycznych.”
Dr Dorota Czyżowska, psycholog. Jest adiunktem w Instytucie Psychologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Przedmiot jej zainteresowań naukowych stanowi rozwój w biegu życia ze szczególnym uwzględnieniem okresu adolescencji i dorosłości. Prowadzi badania dotyczące rozwoju moralnego i jego uwarunkowań. Jest członkiem Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, wiceprzewodniczącą Sekcji Psychologii Rozwojowej PTP, członkiem Komitetu Redakcyjnego czasopisma Psychologia Rozwojowa, a także członkiem European Association for Developmental Psychology.
Wprowadzenie
Podziękowania
CZĘŚĆ I. ROZWÓJ MORALNY KOBIET I MĘŻCZYZN W ŚWIETLE WYBRANYCH TEORII PSYCHOLOGICZNYCH
Rozdział I Moralność kobiet i mężczyzn w świetle psychoanalizy
1. Zygmunta Freuda koncepcja superego
2. O różnicach w zakresie funkcjonowania superego kobiet i mężczyzn – przegląd badań
3. O poczuciu wspólnoty w ujęciu Alfreda Adlera
4. Erik H. Erikson – od dziecięcego moralizmu do uniwersalnych zasad etycznych
Rozdział II. Teorie uczeniowe i rozwój moralny
1. Rozwój moralny jako efekt warunkowania w ujęciu teorii Hansa Jürgena Eysencka
2. Rozwój moralny jako wynik socjalizacji
3. Teoria społecznego uczenia się Alberta Bandury
Rozdział III. Perspektywa poznawczo-rozwojowa w badaniach nad rozwojem moralnym
1. Charakterystyka podejścia poznawczo-rozwojowego
2. Jeana Piageta teoria rozwoju sądów moralnych dzieci
3. Teoria rozwoju społeczno-moralnego Lawrence’a Kohlberga
3.1. Istota rozwoju moralnego w rozumieniu Kohlberga
3.2. Poziomy i stadia rozwoju społeczno-moralnego
3.3. Czynniki rozwoju moralnego w ujęciu Kohlberga
Rozdział IV. Koncepcja głosów moralnych Carol Gilligan
1. Orientacja troski i orientacja sprawiedliwości
2. Źródła odmiennych orientacji moralnych
3. Rozwój myślenia skoncentrowanego na trosce w świetle danych empirycznych
4. Ograniczenia teorii rozwoju społeczno-moralnego Kohlberga
5. Czy kobiety preferują głos troski, a mężczyźni głos sprawiedliwości? Przegląd badań empirycznych
6. Defi nicja moralnej dojrzałości z perspektywy głosów moralnych
7. Gilligan i Kohlberg – wzajemne odniesienia
8. Krytyka teorii Kohlberga i proponowane kierunki dalszych badań nad rozwojem moralnym
CZĘŚĆ II. ROZWÓJ MYŚLENIA MORALNEGO W OKRESIE DOROSŁOŚCI – BADANIA WŁASNE
Rozdział V. Myślenie moralne kobiet i mężczyzn i jego uwarunkowania
1. Cel i teoretyczne podstawy badań własnych
2. Pytania badawcze
3. Narzędzia badawcze
3.1. Wywiad Kohlbergowski (Moral Judgement Interview – MJI)
3.2. Wywiad dotyczący myślenia moralnego skoncentrowanego na trosce (The Ethic of Care Interview – ECI)
3.3. Inwentarz do oceny Płci Psychologicznej
3.4. Kwestionariusz Stylów Tożsamości
3.5. Test Operacji Formalnych
4. Charakterystyka osób i procedury badawczej
4.1. Osoby badane
4.2. Procedura
4.3. Sposób analizy danych
5. Uwarunkowania rozwoju myślenia moralnego kobiet i mężczyzn – wyniki badań własnych
5.1. Poziom myślenia moralnego kobiet i mężczyzn
5.2. Płeć psychologiczna i jej znaczenie dla sposobu rozważania dylematów moralnych
5.3. Okres rozwojowy a poziom myślenia moralnego
5.4. Wykształcenie a poziom myślenia moralnego
5.5. Inteligencja operacyjna a poziom myślenia moralnego
5.6. Pełnienie ról małżeńskich i rodzicielskich a poziom myślenia moralnego
5.7. Styl tożsamości a poziom rozwoju myślenia moralnego 1
5.8. O związkach między myśleniem sprawiedliwościowym a myśleniem skoncentrowanym na trosce i odpowiedzialności
5.9. Od czego zależy rozwój myślenia moralnego? – próba podsumowania analiz
5.10. Uwarunkowania rozwoju myślenia moralnego kobiet i mężczyzn. Dyskusja i wnioski z badań
Rozdział VI. Dylematy moralne przeżywane przez kobiety i mężczyzn oraz sposoby ich rozważania. Badania własne
1. Realne dylematy moralne jako przedmiot analiz
2. Kryteria analizy realnych dylematów moralnych
3. Poziom myślenia moralnego ujawniany w trakcie rozważania realnych dylematów moralnych
4. Głosy moralne używane przez kobiety i mężczyzn przy rozwiązywaniu własnych dylematów moralnych
5. Wrażliwość moralna
6. Dylematy moralne przeżywane przez osoby dorosłe – przykłady z badań własnych
7. Sposoby rozwiązywania realnych dylematów moralnych przez kobiety i mężczyzn – podsumowanie badań własnych 1
Zakończenie
Bibliografia
